1865 -1

Rozdział 1

Skonfederowane Stany Ameryki, 1865

Wojna, która rozdarła młodą republikę na dwie części, zakończyła się nie triumfem, lecz gorzkim, wymuszonym rozejmem. Cztery lata ognia i stali nie przyniosły zwycięstwa ani Północy, ani Południu – jedynie zgliszcza ambicji i ranę, która miała nigdy się nie zabliźnić. Rok 1865 nie przyniósł narodzin nowej Ameryki – przyniósł jej rozpad na dwa wrogie światy, złączone wspólną pogardą i gniewem, przygaszonym jedynie zmęczeniem.

Wojna domowa nie była jedynie wewnętrznym konfliktem. Stanowiła scenę, na której wielkie mocarstwa rozgrywały swoje interesy, traktując obie strony jak pionki w globalnej partii szachów.

Skonfederowane Stany Ameryki, choć duszone przez morską blokadę Unii, znalazły sprzymierzeńców w Europie. Anglia, zależna od południowej bawełny, wciąż widziała w Konfederacji kluczowego partnera handlowego. W Londynie toczyły się co prawda debaty o moralności niewolnictwa, ale bawełna warta była przymknięcia oka. Holandia – przebiegła i pragmatyczna – dostarczała Południu broń, amunicję i inne towary, omijając blokadę dzięki neutralnym banderom. Prusy z kolei dostarczały nowoczesne uzbrojenie i doradców wojskowych, licząc na przyszłe preferencje handlowe a może nawet jakąś kolonię.

Północ także miała swoich sojuszników. Francja – wciąż pogrążona w wewnętrznych przemianach – postrzegała Unię jako przeciwwagę dla brytyjskich wpływów. W zamian za wsparcie wojskowe i finansowe otrzymywała dostęp do rynków i poparcie w europejskich rozgrywkach dyplomatycznych. Hiszpania, mimo osłabienia po utracie kolonii, chętnie wspierała Północ, upatrując w Konfederacji zagrożenie dla swoich ambicji w rejonie Meksyku i  Karaibów.

Ale polityka była nie tylko grą interesów – była też walką idei. Unia przedstawiała się jako bastion postępu i moralności. Południe – jako obrońca tradycji, ładu i „prawdziwej wolności”. Europa – podzielona i pełna niepokoju – obserwowała konflikt z mieszanką fascynacji i niepokoju.

Na lądzie wojna toczyła się w lasach, na równinach i w zapomnianych miasteczkach, ale to Południe zyskało reputację mistrza manewru. Gdy armie Unii maszerowały w ciężkich, zwartych szykach, Konfederaci – mniejsi, bardziej ruchliwi, nieuchwytni – działali niczym duchy. Generałowie tacy jak Forrest,  von Hagen czy Early siali chaos na tyłach wroga.

To była wojna bez reguł. Kawaleria Południa, złożona z weteranów bitew od Vicksburga po Gettysburg, uderzała w magazyny, linie zaopatrzenia i składy amunicji. Znała teren i potrafiła wykorzystać każdą przewagę.

W rajdzie na Franklin w Tennessee kawalerzyści Konfederacji zniszczyli całe zaplecze armii Shermana. Pod osłoną mgły, nocą przeprawili się przez rzekę, paląc magazyny i zdobywając zapasy. Dla i tak przeciążonych linii logistycznych Unii był to cios niemal śmiertelny.

Ale prawdziwym przełomem było wsparcie z Europy. W 1864 roku na Atlantyku pojawiły się trzy nowe okręty – stalowe, parowe jednostki zbudowane w Liverpoolu. Oficjalnie sprzedane Konfederacji, nieoficjalnie – wciąż obsadzone przez brytyjskie załogi. Nazywano je „Rekinami Południa”.

Ich atak na flotę Unii u wybrzeży Karoliny Północnej był spektakularny. Z zaskoczenia zatopiły pięć okrętów i zmusiły resztę do odwrotu. Od tej chwili porty Południa zostały w pełni odblokowane. Broń, amunicja i najemnicy płynęły jeszcze szerszym strumieniem. W Londynie spekulowano, że Jej Królewska Mość jest bardziej zaangażowana, niż chce przyznać. „Bawełna silniejsza niż sumienie” – pisał Times.

Po stronie Unii narastała frustracja. Porażki osłabiały morale. Sherman musiał przerwać marsz, linie zaopatrzenia przestały istnieć. Społeczeństwo Północy naciskało na prezydenta Lincolna, by zakończył wojnę.

Wiosną 1865 roku rozpoczęły się negocjacje pokojowe. Nikt nie przyznał się do porażki, ale było jasne – wojna nie przyniosła rozstrzygnięcia. Oddziały miały wrócić za dawne granice. Richmond świętował polityczne zwycięstwo. Lincoln – choć utrzymał Unię – wiedział, że podział pozostał. Na razie.

Rzeka Ohio stała się murem. Na północ od niej – fabryki, moralność, duma. Na południe – tradycja, hierarchia, mit nieugiętego ducha. Mit, który nie umarł, choć dawno powinien.

Nie było jednak ani czasu, ani przestrzeni na pełen pokój. Południe wciąż podtrzymywało swój system oparty na niewolniczej pracy, choć jego fundamenty chwiały się coraz bardziej. Pod osłoną chaosu wojny wielu niewolników porzuciło pola i plantacje, uciekając na północ. Ci, którzy przetrwali śmiercionośne bagna, łuny płonących miast i niekończące się marsze, znaleźli w północnych stanach schronienie – kruche, ale prawdziwe. Tam, na ziemi wolnej od jarzma łańcuchów, ich dłonie, które wcześniej siały i zbierały dla innych, zaczęły budować ich własną przyszłość. Dla Południa był to jednak akt zdrady, który zionął pustką w sercu jego gospodarki.

W Richmond – stolicy Konfederacji – władze postawiły sprawę jasno. Powrót zbiegłych niewolników był sprawą nie tylko ekonomiczną, lecz także moralną. Nie chodziło już tylko o ręce do pracy – chodziło o zasady, o prawo własności, które według Jeffersona Davisa było podstawą wolności południowego człowieka. „Bez zwrotu naszej własności,” mówił w jednym z  przemówień do kongresu Konfederacji, „nie możemy mówić o pokoju, a jedynie o rozejmie. A rozejmy są niczym więcej niż ciszą przed burzą.”

Jednak prezydent Abraham Lincoln, znany ze swej pryncypialności, stanowczo odrzucał te żądania. Zamiast zwrotu zbiegłych niewolników, rząd Unii zadbał o to, by uciekinierzy znaleźli pracę i domy. W ten sposób zaczął się nowy konflikt – wojna nie ogniem, lecz prawem i polityką. W odpowiedzi Richmond podjęło decyzję, która miała okryć je niesławą nawet w oczach niektórych z jego własnych mieszkańców: tam, gdzie brakowało rąk do pracy, miejsca niewolników mieli zająć jeńcy wojenni. Żołnierze Unii, którzy trafili do konfederackich obozów, zostali przeniesieni na plantacje, na których mieli pracować, dopóki Północ nie  zwróci niewolników.

Duża ilość plantacji na  Południu, choć na pozór wracająca do życia, wciąż był cieniami dawnej świetności. Ziemia była ugorem, spalona podczas przemarszów wojsk, a ludzie – zmęczeni, złamani, więksi w dumie niż w rzeczywistości. Ci, którzy kiedyś panowali, teraz próbowali odnaleźć sens w świecie, który balansował na granicy rozpadu. Bogactwo było fasadą; za bielonymi kolumnami dworów kryły się długi, desperacja i strach przed przyszłością. Bale w wielkich domach południowych arystokratów były teraz bardziej parodią dawnej chwały niż jej powrotem.

Na granicy Północy i Południa wciąż trwała zimna wojna – polityka pełna szpiegów, emisariuszy, przekupstwa i zdrady. Terytoria takie jak Kentucky czy Missouri stawały się areną walk cichych, ale kluczowych, gdzie lojalność była walutą cenniejszą niż złoto. Południe wysyłało emisariuszy, którzy polowali na zbiegłych niewolników, obiecując za ich głowy sowite nagrody. Północ natomiast budowała sieci tajnych kryjówek, przez które niewolnicy mogli uciekać dalej, ku wolnym stanom i Kanadzie.

Nie oznaczało to jednak, że na Południu nie było woli walki. Wręcz przeciwnie – dla takich ludzi jak ród von Hagenów wojna nigdy się nie skończyła. Byli symbolem niezłomności Konfederacji, jej nieugiętej dumy i przekonania, że ich świat nigdy nie zginie. W ich salonach mówiono o zemście, w ich kościołach modlono się o ostateczne zwycięstwo.

---

Rodzina von Hagenów była uosobieniem dumy, ambicji i tradycji Południa. Jej losy nierozerwalnie splatały się z historią regionu – od chwały, przez tragedię, aż po walkę o przetrwanie.

Adolf von Hagen pochodził z pruskiej rodziny szlacheckiej z okolic Allenstein, od pokoleń związanej z wojskiem i dyplomacją. Jako młody człowiek obrał drogę dyplomaty, która zaprowadziła go aż do Stanów Zjednoczonych, gdzie został posłem pruskim w Waszyngtonie. To właśnie tam, w salonach pełnych dymu cygar i gładkich toastów, poznał Annę Montgomery – jedyną dziedziczkę jednej z największych fortun Południa.

Anna była esencją południowej arystokracji – elegancka, dumna, bezkompromisowa. Jej rodzina od pokoleń zarządzała rozległymi plantacjami bawełny, trzciny cukrowej i tytoniu. Majątek Montgomerych był nie tylko symbolem bogactwa – był jednym z filarów gospodarki Południa. Małżeństwo Adolfa i Anny scaliło dwa światy – pruską dyscyplinę i południowy splendor.

Z tego związku urodziło się dwóch synów: Johannes Wilhelm i Klaus Wilhelm. Obaj wychowani w duchu rygoru i arystokratycznej godności.

Johannes Wilhelm, starszy z braci, przejął posiadłość Oakridge i stał się jedną z najważniejszych postaci po ogłoszeniu secesji przez Skonfederowane Stany. Dowodził jedną z armii, a jego reputacja jako nieustępliwego generała rosła z każdą bitwą. Nawet przeciwnicy przyznawali, że jego talent strategiczny graniczył z geniuszem. Równocześnie zarządzał Oakridge z żelazną determinacją, broniąc jej przed skutkami wojny. Zwieńczeniem jego kariery było stanowisko wiceprezydenta Konfederacji.

Klaus Wilhelm obrał inną drogę – podobnie jak jego ojciec poświęcił się dyplomacji. Z czasem osiadł w Berlinie jako ambasador. Dzięki jego staraniom Południe mogło liczyć na nowoczesną broń, doradców wojskowych i uprzywilejowane umowy z Prusami. Był człowiekiem wpływów, który działał w cieniu, ale jego sieć kontaktów sięgała bardzo daleko. Szybko wzbogacił się i kupił niewielki majątek Hohensteg w Hesji.

Johannes, mimo sukcesów, nosił w sercu wielką ranę. Jego najstarszy syn, Adam Wilhelm, zginął w jednej z najkrwawszych bitew wojny – podobno odmówił poddania fortu i zginął, broniąc go do końca. Ta śmierć naznaczyła rodzinę żałobą, ale nie złamała jej. 

Kolejnym dzieckiem była Anneliese, jego córka. Miała niespełna osiemnaście lat i już uchodziła za jedną z najpiękniejszych i najbardziej pożądanych partii Południa. Zjawiskowo piękna, inteligentna, z charyzmą, która przyciągała i onieśmielała. Od dziecka uczona była, jak używać urody i rozumu do zdobywania wpływów.

Jej młodszy brat, Mark Wilhelm, miał czternaście lat i był pełen zapału, by pójść w ślady ojca. Wojna odebrała mu dzieciństwo i starszego brata, ale nie odebrała marzeń. Najmłodsza z rodzeństwa, Matylda, miała dziesięć lat. Ciekawa świata, pełna pozytywnej energii.

---

Oakridge nie było zwykłą plantacją – było państwem w państwie. Ponad sto tysięcy akrów ziemi rozciągało się od łagodnych wzgórz po rzekę Silver Creek, otoczone lasami dębowymi i sosnowymi. Rezydencja von Hagenów, z białymi kolumnami i ogrodami pełnymi magnolii, przypominała pałac. Nad wszystkim unosił się zapach kwiatów i władzy.

Pola bawełny, przypominające białe morze, rozciągały się po horyzont. Setki niewolników pracowały w rytmie dzwonów dających sygnał do rozpoczęcia i zakończenia pracy. Dalej znajdowały się plantacje trzciny cukrowej, tytoniu, sady owocowe i pola zbóż. Oakridge było samowystarczalne – miało własne młyny, gorzelnię produkującą ceniony rum i system kanałów irygacyjnych.

Sercem posiadłości było Montgomery Hollow – niewielkie miasteczko. Znajdował się tam ratusz, szkoła, kościół, warsztaty, sklepy i domy w których mieszkały rodziny nadzorców. Wokół rozciągały się wioski niewolników – skromne ale  schludne i uporządkowane, otoczone baczną opieką zarządców.

Na południu były pastwiska. Hodowla bydła, koni, owiec. Skóry, mleko, wełna. Wszystko przetwarzane na miejscu. Oakridge działało jak perfekcyjny mechanizm – połączenie niemieckiej organizacji z południowym rozmachem.

Dyscyplina była surowa, ale nie bezmyślna. Johannes Wilhelm wierzył, że porządek i stabilne warunki pracy dają więcej niż czyste okrucieństwo. Niewolnicy mieli dach nad głową, racje żywnościowe i dostęp do opieki medycznej – w przeciwieństwie do wielu plantacji, gdzie panował chaos i bezsensowna brutalność.

Kiedy potrzebował kogoś, kto utrzyma ten porządek, sięgnął po Karla Janitchek'a – tajemniczego Ślązaka, który pojawił się na Południu jeszcze w czasie wojny. Wysoki, z ogorzałą twarzą, opaską na oku i gęstą brodą, był jak żywa legenda. Krążyły o nim opowieści – zbiegły kryminalista, najemnik, były żołnierz. Podobno Klaus uratował mu życie podczas wojny prusko - austriackiej i pomógł zbiec do Amreyki. W zamian za to, Karl przysiągł mu wierność - w imieniu swoim i swoich potomków. Dla Johennesa liczyła się skuteczność - szybko zwolnił go z najemnej  służby w armii Południa a zatrudnił u siebie.

Karl stworzył własną straż - brutalnych gdy trzeba, lojalnych i bezwzględnych. Jeździli konno, patrolując posiadłość. Przestępstwa, ucieczki, bunt – gasili wszystko w zarodku. Budzili strach, ale też – w dziwny sposób – gwarantowali porządek. Bo Karl miał swój kodeks. Wierzył, że każdy musi pracować, ale nie cierpieć ponad miarę. Mawiał: „Praca czyni wolnym” – w jego ustach, wypowiadane po niemiecku, brzmiało to jednak dziwnie niepokojąco.

W relacjach z rodziną von Hagenów był bezgranicznie lojalny. Plotkowano, że tylko Johannes ma na niego wpływ. Johannes i... Anneliese. Potrafiła nim sterować z wrodzonym sobie wdziękiem a gdy wydawała rozkaz – kłaniał się bez słowa.

Posiadłość żyła i przynosiła dochody. Niewolnicy ciężko pracowali. Strażnicy pilnowali. Rodzina von Hagenów cieszyła się władzą i zamożnością. Ale pod powierzchnią – tliło się napięcie. Strach, frustracja, gniew. A Karl – z biczem, opaską i milczeniem – był tym, który miał utrzymać ten świat w ryzach. Za wszelką cenę.

Od chwili objęcia przez Johannesa stanowiska wiceprezydenta cała rodzina wyprowadziła się do Richmond. Karl miał nieograniczoną władzę. I konsekwentnie, co drugą sobotę pisał długi list, zdając szczegółowy raport. Johannes cieszył się, że ma tak sprawnego i oddanego zarządcę, czuł jednak że w Oakridge powinien zamieszkać na stałe ktoś z rodziny...